Mam na to papier!

Moje studiowanie w Wyższej Szkole Sztuki i Projektowania w Łodzi miało swoje wzloty i upadki, podobnie zresztą jak sama szkoła w tym czasie. Przeszedłem wszystkie kroki, od pierwszej fascynacji aż po kompletne zniechęcenie tym co się dzieje na naszym szkolnym podwórku, ale to opowieść na inną okazję. Moją świadomość o fotografii szkoła wywróciła najpierw do góry nogami a potem mozolnie zaczęła budować od podstaw.

Kiedy starałem się o przyjęcie do szkoły jedynym obszarem moich zainteresowań był reportaż, ale już chyba kiedyś pisałem tutaj tę historię, nie ma sensu się więc powtarzać. Szczególne miejsce w mojej szkolnej edukacji miało dwóch fotografów. Mój wykładowca w pracowni fotografii autorskiej (czasem nazywanej artystyczną) - Piotr Komorowski i drugi z pracowni dokumentu i fotoreportażu – Janusz Kobyliński.

Kiedy we wcześniejszych latach szkoły myślałem o zbliżającym się dyplomie licencjackim, to właśnie te dwie pracownie były zawsze brane pod uwagę. Zanim jednak dotarłem do czwartego roku nauki, uczelnia w niezrozumiały dla mnie sposób pożegnała się z profesorem Kobylińskim i “oszczędziła mi” ciężkiego wyboru.

W moim dyplomie widać jednak wpływ obu pracowni. Nie jest to dokument w prosty sposób, ani nawet do końca zapis socjologiczny, ale korzysta z metod właściwych tym gatunkom. Moja praca dotyczyła mięsa, jego postrzegania przez nas, jego pożądania, ale też pewnego wstydu i obrzydzenia, które od siebie odsuwamy. Poniżej zamieszczę kilka zdjęć, film, oraz krótki wyjątek z opisowej pracy dla tych, którzy chcieli by dowiedzieć się nieco więcej na jej temat.

Przed obroną
prof. Mirosław Araszewski, moja skromna osoba, dr Piotr Komorowski
fot.: Magdalena Lasota

Tak czy inaczej, 3 lipca b.r. przyszło mi stanąć przed komisją, moim promotorem, oraz moimi drogimi koleżankami i kolegami ze szkolnej ławy i przedstawić efekt pracy przygotowanej na ten pierwszy z zawodowych egzaminów, ale również sprawdzian mnie jako artysty. Z radością informuję tych zainteresowanych, którzy jeszcze nie wiedzą, iż obroniłem dyplom licencjacki, zostałem artystą i teraz mam na to papier! He he.

Jak poszło? Było jednak trochę nerwów choć tak luzowałem od początku. Ustawione na statywach zdjęcia zostały dokładnie obejrzane przez komisję, potem wyświetliłem film, który dopełnia moją pracę, a na koniec zostałem przepytany przez kolejnego z fotografów, Sergiusza Sachno, którego miałem przyjemność poznać w czasie zajęć w pracowni fotografii reklamowej. Mój promotor wpadł w ostatniej chwili na pomysł aby wyłączyć w sali większość świateł i moje zdjęcia dodatkowo pogrążyły się w lepkim sosie ciepłego światła, potęgującym jeszcze ich wyraz.

Projekcja filmu
fot.: Magdalena Lasota

Pytania egzaminacyjne
zadaje dr Sergiusz Sachno
fot.: Magdalena Lasota

Kiedy, czekając na ogłoszenie wyników egzaminów, z głośników naszego internetowego radia usłyszeliśmy piosenkę Elektrycznych Gitar “To już jest koniec” zrobiło się lekko ale i trochę smutno. Zostawiliśmy w tej szkole, było nie było, kilka lat swojego życia i niemało wspomnień.

Poniżej przedstawiam fragment mojej pracy licencjackie, kilka wybranych z zestawu zdjęć, oraz film, a właściwie fotocast, uzupełniający pracę.

MIĘSO: POMINIĘCIE

[...] Zdecydowałem się na zjawisko, które szczególnie zainteresowało mnie podczas prac przygotowawczych, a mianowicie szczególny brak świadomości o zależności pomiędzy kawałkiem mięsa kupionym w sklepie, a zwierzęciem, z którego je pozyskano. Choć niemal każda osoba wie dokładnie skąd się bierze kotlet schabowy na naszym talerzu, wygodne i łatwiejsze jest swoiste „pominięcie” tej myśli.

Inaczej niż na południu czy wschodzie Europy, nie sposób u nas zobaczyć obok lodówek łbów pozwalających zidentyfikować zwierzę, z którego pochodzi mięso. Nasze sklepy są coraz bardziej czyste i bezpłciowe, tak aby zalegające chłodnie towary nie nasuwały nieprzyjemnych skojarzeń. Podzielone na niewielkie porcje połacie mięsa, zapakowane na jednorazową tackę i owinięte folią wyglądają schludnie i zachęcająco do kupna. Użyte środki chemiczne pozwalają, aby mięso pozostało dłużej czerwone i smakowite, a nie pokryło się naturalną szarością, która mogła by zniechęcić kupującego. W mediach mówi się o mięsie jako o produkcie końcowym, oznacza się go znakami jakości, segreguje na kategorie, reklamuje logiem  z uśmiechniętymi prosiakami i radosnymi kurczakami, zapraszającymi do skosztowania.

Nie da się jednak całkowicie ukryć tego, z czym naprawdę mamy do czynienia. Ostre narzędzia służące do dzielenia porcji wyzywająco leżą na ogromnych deskach do krojenia i pniakach do rąbania.  Na błyszczących hakach wiszą wołowe łopatki i żeberka, które działają bezbłędnie na wyobraźnię. Jakby tego było mało, na ścianach wiszą wielkie schematyczne rysunki, na których zwierzęta dzielone są liniami na części i każda z nich jest opisywana punkt po punkcie. Trzeba wyjątkowego wysiłku woli, aby odsunąć od siebie niechcianą myśl i patrzeć na ogromne ilości leżącego na stertach mięsa bez ani jednej refleksji, która w tym momencie była by dla nas zbędna.

Niezauważalnym staje się odruchowe dzielenie stworzeń na te, które zjadamy, oraz takie, których zjadać nie zwykliśmy czy też wręcz nie możemy! Nasze domowe pupile, koty, psy, szczury, świnki morskie, są bezpieczne, kochane, mają swoją podmiotowość, której mieć nigdy nie będą zwierzęta hodowlane, tuczone tylko po to, abyśmy mieli co jeść. Co więcej to właśnie dla nich kupujemy specjalnie przygotowane karmy z kawałkami łososia lub kurczaka, to dla nich, warujących przy kuchennym stole, zrzucamy smakowite kąski z krojonego schabu czy łopatki, dopuszczając je do wspólnej uczty. [...]

Już samo fotografowanie przy stoiskach z mięsem jest wyjątkowo trudne, gdyż z jednej strony jest to miejsce prywatne i właściciel może nam zawsze zakazać naszego działania, a z drugiej obecność z aparatem jest podejrzana i ludzie zaczynają się zastanawiać jaki mamy cel w naszych działaniach. Ta nieufność była by doskonale widoczna na wykonanych zdjęciach, dołożyła by sztuczności i napięcia, którego chciałem uniknąć.

Oczywiste stało się więc użycie ukrytej kamery, którą w tym wypadku był mój telefon komórkowy, gdyż przedmiot ten obecnie nie budzi żadnego niepokoju i można w miarę spokojnie operować nim, o ile nie przyjmujemy póz mogących świadczyć o wykonywaniu zdjęcia. [...]

Po przeselekcjonowaniu zdjęć i wybraniu tych, które miały znaleźć się w moim dyplomowym zestawie, przeszły one kolejny etap obróbki w programie graficznym i zyskały delikatną, żółtą dominantę. Z jednej strony wzmocniło to ich wyraz, z drugiej pozwoliło nadać kolekcji w miarę spójny charakter, niemożliwy do uzyskania podczas etapu fotografowania, z powodu ograniczeń technicznych kamery i słabego jej radzenia sobie z różnymi źródłami światła.

Ostatecznie, aby pozbyć się twardych konturów na moich obrazkach, postanowiłem zdjęcia wywołać w formacie 10x15 cm, na błyszczącym papierze, po czym ponownie je zeskanować i dopiero te fotografie powiększyć do rozmiarów 50x70 cm, który będzie docelowym formatem ich prezentowania. Zmiękczenie w ten sposób uzyskane przywodzi na myśl nieco zdjęcie wykonane metodą analogową i jeszcze mocniej podkreśla ich charakter. [...]

Droga od pierwszej idei, pomysłu na cykl fotografii, po gotową pracę była tak bardzo bogata, że nawet teraz, pisząc te ostatnie słowa, mam wrażenie, że dotknąłem zaledwie zewnętrznej powłoki tematu. Za każdą ścieżką otwierały się nowe możliwości, pojawiały aspekty, których jeszcze nie poruszałem. Jednak siedząc przed pustą kartką papieru doszedłem do wniosku, że zmieniłem się przez ten czas i inaczej spoglądam na temat mięsa w naszej kulturze, a to oznacza, że odniosłem w jakimś stopniu sukces.

Byłem zaskakiwany przez swoich rozmówców niechęcią do podnoszenia tematu mięsa, atakowany za wpychanie nosa w nie swoje sprawy, indoktrynowany, w końcu nawet sam zacząłem się zastanawiać nad własną moralnością i tym czy w wieku 35 lat można jeszcze próbować przejść na wegetarianizm. Jak student medycyny, chorowałem na każdą przypadłość o jakiej się uczyłem, jakiej dotykałem.

Ostateczne zawężenie pracy do tematu „pominięcia” niosło ze sobą obietnicę esencjonalnej i efektownej realizacji, nawet metoda na „ukrytą kamerę” powodowała we mnie narastającą ekscytację. Okazało się jednak, że to, co pojawiło się w głowie jako klarowna i czysta idea, jest dla mnie bardzo ciężkie do zamknięcia w ostatecznej formie. Trzykrotnie zmieniałem jej założenia, dokładałem i usuwałem elementy, walczyłem o zrozumienie ludzi, którzy patrząc na to, co im prezentuję rozkładali ramiona nie rozumiejąc, o co mi chodzi. Obok zdjęć pojawił się film, później ten przekształcił się w fotocast. Temat wił mi się w rękach i wymykał niczym piskorz.

W końcu udało się, ale z pierwotnego założenia, aby w moich obrazkach nie pojawiało się zwierzę w rozpoznawalnej formie, musiałem zrezygnować. Nie było wyjścia, potrzebny był mocny kontrapunkt, aby mój przekaz stał się czytelniejszy.
Pozostało we mnie silne wrażenie, że jesteśmy nierozerwalnie związani z mięsem, jest nam bliskie jak nasze własne ciało, pożądamy go, ale jednocześnie budzi w nas głęboki niepokój, powoduje jakiś wewnętrzny ferment. Często, aby uciec od tych uczuć odcinamy część naszej świadomości, staramy się  nie myśleć o łańcuchu skutek – następstwo i tę metodę przekazujemy dalej. Im bardziej oddalamy się od życia blisko natury, tym mniej potrafimy akceptować siebie i swoje w niej miejsce.

Ja już odrobiłem swoją lekcję i stawiam na świadomy wybór, nie zamierzam jednak prowadzić żadnej krucjaty i na siłę zmuszać innych do podejmowania trudu zrozumienia swoich uczuć i myśli, w tym, mam nadzieję, pomogą moje zdjęcia.

Mięso: Pominięcie, Sławomir Okrzesik
fragment pracy licencjackiej
Wyższa Szkoła Sztuki i Projektowania w Łodzi

Mięso: pominięcie